Stemvee #5: Eurovisiepolitiek en een Italiaans janushoofd!
Niet alleen voor de formatie, maar ook voor het Songfestival in Malmö is het een 'finaleweek'. Over de politiek daarachter meer in de lustrumeditie van Stemvee!
De politisering van de douze points: Eurovisiepolitiek door de jaren heen
De presentatoren van het Eurovisie Songfestival in Turijn (r) met de winnaar van 2022, Kalush Orchestra. Foto EPA / Alessandro di Marco
Het mag dan door informateur Richard van Zwol een ‘finaleweek’ genoemd worden, deze week van de formatie, maar nog belangrijker voor Eurovisieliefhebbers zoals ikzelf is de finaleweek die er deze week in Malmö plaatsvindt: de halve finales en finale van het Eurovisie Songfestival. Nu hoor ik u vragen: wat heeft een liedjesfestijn in vredesnaam met een politieke nieuwsbrief te maken?
Laat ik dat kort even uitleggen. Om in heel Europa het Songfestival uit te zenden, is er een soort Europese NPO nodig. Die is er in de vorm van de European Broadcasting Union (EBU vanaf hier) een koepelorganisatie met 113 leden uit 56 landen die naast het Songfestival bijvoorbeeld ook het Nieuwjaarsconcert in Wenen uitzendt. Niet alleen alle Europese landen, maar ook bijvoorbeeld Algerije, Israël en Libanon zijn hier lid van. In de regels van de EBU staat vrij duidelijk: the Eurovision Song Contest is a non-political event.
Toch blijft het Songfestival niet gevrijwaard van enige politieke betrokkenheid. De conflicten en de wereldpolitiek worden er vaak eerder verduidelijkt dan opgelost, zo laat de geschiedenis zien. Een gids door de Eurovisiepolitiek aan de hand van vijf voorbeelden.
#1: Afzetten tegen Rusland: Verka Serduchka - Dancing Lasha Tumbai (2007, 2e plek)
Een van de makkelijkste manieren om je af te zetten tegen een voormalig bezetter is door middel van culturele uitingen. Voorbeelden van landen die zich tijdens het Songfestival afzetten tegen Rusland zijn er dan ook te over. Een vermelding waard is hier de afgekeurde Georgische inzending van 2009 met de veelzeggende titel ‘We Don’t Wanna Put In’, een reactie op de Russische inval in Georgië in 2008. De inzending werd afgekeurd door de EBU, waarna Georgië afzag van deelname in 2009. Nog een vermelding waard is de Kroatische inzending van vorig jaar ‘Mama SC’, waarin zowel Poetin als de Wit-Russische dictator Aleksandr Loekasjenko met evenzoveel woorden voor dictators worden uitgemaakt.
Voor meer anti-Russische inzendingen moeten we toch echt bij het land zijn dat nu een oorlog met Rusland aan het voeren is: Oekraïne. In de jaren sinds het uitbreken van die oorlog en het royeren van Rusland op het Songfestival is de politiek duidelijk zichtbaar in de nummers van Oekraïne. In 2022 won het met ‘Stefania’ van Kalush Orchestra, dat een recordaantal punten haalde in de televote. Vorig jaar was het nummer ‘Heart of Steel’ een vrij directe verwijzing naar de strijd om de Azovstal-fabriek in Marioepol. De oervariant van al deze politieke inzendingen is echter de onvergetelijke Verka Serduchka, die na de Oranjerevolutie in 2004-2005 een koortsdroom van een nummer schreef dat een Eurovisieklassieker werd. Dansbaar, knettergek, maar tegelijkertijd zeer politiek: in 2022 gaf ze openlijk toe dat de zinsnede Lasha Tumbai altijd al geïnterpreteerd had moeten worden als Russia Goodbye. I want to sing: Russia Goodbye: heel veel duidelijker had het niet gekund.
#2: Israël en Palestina: Hatari - Hatrið mun sigra (2019,10e plaats)
Over de deelname van Israël in het Songfestival is dit jaar bijzonder veel te doen. De huidige inzending, ‘Hurricane’ van Eden Golan, werd eerst uitgebracht onder de titel ‘October Rain’ en wegens een te politieke tekst afgekeurd door de EBU. Nog steeds zijn de verwijzingen naar de aanval van Hamas op 6 oktober behoorlijk makkelijk te spotten, maar de voornaamste zorg op dit moment zit hem in de veiligheid van de Israëlische delegatie. Naast de verscherpte veiligheidsmaatregelen in Malmö zelf, kwam recent via The Times of Israel naar buiten dat de Israëlische veiligheidsdienst de zangeres heeft aangeraden om zoveel mogelijk op de hotelkamer te blijven.
Dat het conflict tussen Israël en Palestina niet nieuw is op het Songfestival, laat de editie van 2019 zien. Die vond destijds plaats in Tel Aviv vanwege de winst van Israël in 2018 en stond bol van de controverses: zo liet Madonna in haar gastoptreden twee dansers met een Israëlische en een Palestijnse vlag samen dansen op het podium en stond de IJslandse delegatie Hatari met een Palestijnse vlag te zwaaien tijdens de bekendmaking van de resultaten. Hun inzending van dat jaar werd slechts tiende, maar bleek enigszins profetisch te zijn: Hatrið mun sigra laat zich vertalen als ‘Haat zal overwinnen’, een in deze tijd niet geheel ontoepasselijke slogan.
#3: Eurovisie als emancipatiemotor: Conchita Wurst - Rise Like A Phoenix (2014, 1e plaats)
Na de winst van Conchita Wurst op het Songfestival van 2014 en de tweede plek van Ilse De Lange & Waylon kopte het AD ietwat denigrerend: ‘Oostenrijkse ‘baarddame’ wint, Nederland wordt tweede’. Dat ging een beetje voorbij aan de betekenis van deze overwinning voor de LHBTI+-gemeenschap in Europa, die sowieso in groten getale aanwezig is op het festival.
De aanwezigheid van LHBTI+-deelnemers begon met de IJslandse Paul Oscar in 1997 en beleefde een voorlopig hoogtepunt in 1998 met Dana International, de eerste openlijke transdeelnemer die ook gelijk de eerste transwinnaar werd van het evenement. In de jaren daarna is drag ook flink toegenomen op het Songfestival: de eerder genoemde Verka Serduchka is er een voorbeeld van, maar het meest recente voorbeeld is Thomas Neuwirth, ook wel bekend als Conchita Wurst. De emancipatie van LHBTI+-ers gaat hier overigens ook niet zonder horten en stoten: zo was de toename van LHBTI-performers een van de redenen voor Turkije om voorlopig niet meer mee te doen.
#4: De (mislukte) vredesbeweging: Nicole - Ein bisschen Frieden (1982, 1e plaats)
Los van het nationalistische spierballenvertoon dat men zoals hierboven genoemd vaak ziet op het Songfestival, is er af en toe ook ruimte voor bezinning. Zo was die bezinning volop aanwezig in het winnende lied van 1982. Dat was een andere tijd: de Falklandoorlog was net van start gegaan, het plaatsen van de Amerikaanse kruisraketten in Europa culmineerde een jaar later in de grootste Nederlandse demonstratie ooit. In die context hield de pas 18-jarige Nicole Seibert een warm, maar oersaai pleidooi voor vrede.
Een jaar of 12 later was de toon behoorlijk anders. Ondanks de val van de Muur, de gestage toename van democratieën in de hele wereld en de spectaculaire economische groei overal liet Ruth Jacott weten dat de roep om vrede nog lang niet af is:
We bouwen huizen om orkanen te weerstaan
En maken schepen om in elke storm te varen
Er wordt gesleuteld aan een lamp die nooit kapot kan gaan
Het wil alleen nog niet zo lukken om de vrede te bewaren
#5: Geopolitieke blokvorming: Griekenland en Cyprus
Grofweg zijn er rond twee kampen te onderscheiden waar het gaat om landen die op het Songfestival vaak op hun buurlanden stemmen. De ene vindt het een schandalige vorm van vriendjespolitiek, die de wedstrijd oneerlijk maken en landen met veel buurlanden ernstig bevoordelen. Het andere kamp toont iets meer begrip: landen die dicht bij elkaar liggen, hebben vaak veel overeenkomsten qua voorkeur in muziekstijl, dus is het niet meer dan logisch dat buurlanden vaak op elkaar stemmen. In welk kamp je ook zit, het wederzijds knuffelen van Griekenland en Cyprus is inmiddels zo voorspelbaar dat het publiek bij het punten uitdelen van Cyprus keihard ‘Greece’ scandeert, wat op zichzelf dan wel weer heel hilarisch is.
Vorig jaar gaf Griekenland Cyprus overigens maar vier punten in plaats van twaalf, wat gelijk leidde tot stevige kritiek uit zowel Griekenland als Cyprus. Mocht je je zaterdag dus vervelen, is het misschien interessant om te kijken of Cyprus dit jaar uit is op enige wraak richting de o zo geliefde buurman.
De Vertaalslag: Italië
In aanloop naar de Europese verkiezingen hier elke nieuwsbrief een analyse van de politieke status quo in verschillende Europese landen. Vandaag: Italië!
Van links naar rechts: Ursula von der Leyen, Mark Rutte en Giorgia Meloni op bezoek in Tunesië om een migratiedeal te sluiten. Foto: ANP
De Italiaanse regering van Giorgia Meloni, aangetreden in 2022, heeft twee gezichten. Een van die gezichten is bedoeld voor buitenlandse consumptie en laat zich dan ook zien op buitenlands beleid. Zo sprak Meloni afgelopen februari tijdens het stilstaan bij twee jaar oorlog volledige steun uit voor Oekraïne en zei ze daarbij zelfs: ‘this land is a piece of our home, and we will do our part to defend it’. Waar de zorgen eerst nog groot waren bij het aantreden van Meloni’s radicaalrechtse regering, lijkt Meloni wat betreft de EU en de NAVO tot nu geen hardliner.
Dan is er ook nog het gezicht voor binnenlandse consumptie. Hier is de toon behoorlijk feller: meerdere politici uit haar eigen partij deden mee aan neofascistische demonstraties, Brussel is bezorgd over het rechtstreeks uitzenden van politieke speeches op de publieke omroep en er worden scherpe maatregelen genomen tegen LHBTI+-gezinnen. De strategie van Meloni om binnenland en buitenland strikt gescheiden te houden, lijkt te werken: in de peilingen blijft de partij zeer stabiel de grootste. Onder het motto ‘beter goed gejat dan slecht bedacht’, denk ik dat we deze strategie de komende tijd nog veel vaker in Europa gaan zien.
Quote van de week
‘Yummie.’
Voor het eerste lijsttrekkersdebat in aanloop naar de Europese verkiezingen was Ursula von der Leyen in Maastricht, alwaar ze genoot van een échte Limburgse vlaai.
Maartens Tipparade
Omdat de verkiezingen voor het Europees Parlement eigenlijk 26 op zichzelf staande verkiezingen zijn, is het ongelooflijk moeilijk om een beetje een overzicht te krijgen van hoe de peilingen ervoor staan. Gelukkig is daar een goede optie voor: met de Politico Poll of Polls kun je per land kijken hoe de zaken ervoor staan met uitgebreide statistieken en peilingen. Een must voor politieke statistieknerds als ik en leuk om eens een keer in rond te neuzen als je benieuwd bent wat het sentiment is in andere Europese landen!
